Czy sędziowie płacą podatki jak zwykli obywatele? Wyjaśniamy

Jak wygląda system wynagrodzeń sędziów w Polsce?

Wynagrodzenia sędziów w Polsce nie są dziełem przypadku – to sztywno uregulowany system, który opiera się na ustawowych mnożnikach, prognozach przeciętnego wynagrodzenia w kraju oraz dodatkach wynikających z pełnionych funkcji i stażu pracy. Całość określa ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. 2001 nr 98 poz. 1070 z późn. zm.). Jak to działa w praktyce? Rozkładamy na czynniki pierwsze.

Zasady ustalania wynagrodzenia sędziów

Podstawą wyliczeń jest średnie wynagrodzenie w gospodarce narodowej z drugiego kwartału roku poprzedniego – ogłaszane corocznie przez Prezesa GUS. Ta kwota jest następnie mnożona przez ustawowy mnożnik, którego wysokość zależy od szczebla sądu i stażu pracy sędziego.

Przykładowe mnożniki (dane na 2024 r.):

Do wynagrodzenia zasadniczego doliczane są m.in.:

• Dodatek za wysługę lat (od 5% po 6 latach pracy, rosnący co 2 lata o 1%)
• Dodatek funkcyjny, np. za pełnienie funkcji prezesa lub wiceprezesa sądu
• Nagrody jubileuszowe (150–400% wynagrodzenia w zależności od stażu)
• Gratyfikacje okolicznościowe

Ponadto, wynagrodzenia sędziowskie są corocznie aktualizowane zgodnie ze zmianą przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej.

Czy wynagrodzenie sędziego jest zwolnione z podatku?

Krótko i na temat: nie, wynagrodzenie sędziów nie jest zwolnione z podatku. Choć w przestrzeni publicznej pojawiają się różne teorie o rzekomych przywilejach, opodatkowanie wynagrodzenia sędziego odbywa się na zasadach ogólnych – takich samych, jak dla wszystkich obywateli.

Sędziowie płacą podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) według skali podatkowej (12% i 32%). Brak jest jakichkolwiek specjalnych zwolnień, ulg czy odrębnych stawek podatkowych dla sędziów.

Ważna różnica dotyczy ubezpieczeń społecznych – zgodnie z art. 91 § 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, sędziowie są wyłączeni z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Wynika to z charakteru ich służby państwowej oraz systemu uposażeń, a nie z przywilejów podatkowych.

Co to oznacza w praktyce?

• Brak składek ZUS = brak możliwości korzystania z niektórych ulg podatkowych dostępnych dla osób ubezpieczonych
• Sędzia nie korzysta z ulgi dla pracujących seniorów, ulgi dla młodych, ani tzw. zerowego PIT
• Pełna kwota brutto wynagrodzenia sędziego podlega opodatkowaniu, niezależnie od tego, czy dana osoba znajduje się w stanie czynnym, czy już w stanie spoczynku

Sędziowie w stanie spoczynku również nie są zwolnieni z obowiązku podatkowego – ich uposażenie podlega opodatkowaniu identycznie jak wynagrodzenie czynnych sędziów.

Kto opłaca podatki – sędzia czy państwo?

To jedno z najczęściej zadawanych pytań: czy sędziowie płacą podatki samodzielnie, czy może robi to za nich państwo?

Odpowiedź: formalnie to sąd jako pracodawca (płatnik) pobiera i przekazuje podatek, ale sędzia pozostaje podatnikiem.

Jak to wygląda w praktyce?

• Sąd jako płatnik pobiera z wynagrodzenia sędziego zaliczki na podatek dochodowy i odprowadza je do urzędu skarbowego.
• Sędzia otrzymuje PIT-11, na podstawie którego samodzielnie składa zeznanie roczne (najczęściej PIT-37).
• W przypadku błędu w rozliczeniu lub fałszywego oświadczenia (np. o zastosowaniu ulgi), odpowiedzialność spada na podatnika – czyli na sędziego.

W praktyce więc wygląda to tak samo, jak w przypadku każdego obywatela zatrudnionego na etacie – z tą różnicą, że mówimy tu o przedstawicielu władzy sądowniczej.

Jakie podatki płacą sędziowie?

Temat opodatkowania sędziów budzi sporo emocji, a w przestrzeni publicznej nie brakuje mitów. Część z nich powtarza się jak mantrę: że sędziowie nie płacą podatków, że są zwolnieni z ZUS-u, albo że mają „tajemnicze” przywileje. A jak to wygląda naprawdę? Sprawdzamy krok po kroku, jakie podatki płacą sędziowie w Polsce – i czy rzeczywiście różnią się od tych, które obowiązują zwykłych obywateli.

Jakie podatki obowiązują sędziów w Polsce?

Sędziowie, jak każda osoba fizyczna w Polsce, podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT). Obowiązek ten wynika z ustawy o PIT (Dz.U. 2022 poz. 2647), a konkretne zasady dotyczące sędziów znajdują się także w ustawie – Prawo o ustroju sądów powszechnych.

Do opodatkowania zalicza się:

• Wynagrodzenie zasadnicze (czyli tzw. uposażenie sędziowskie)
• Dodatki funkcyjne i za wysługę lat
• Nagrody jubileuszowe
• Zwroty kosztów dojazdu – jeśli spełniają warunki uzyskania przychodu
• Ryczałt sędziowski – np. dla sędziów sportowych lub społecznych, traktowany jako działalność wykonywana osobiście i objęty 20% kosztami uzyskania

Zaliczki na podatek pobiera i przekazuje sąd, który pełni funkcję płatnika. Podobnie jak w przypadku pracowników etatowych, sędzia samodzielnie składa jedynie roczne zeznanie podatkowe – najczęściej na formularzu PIT-37.

Co ważne, sędziowie nie są objęci podatkiem VAT ani PCC (czyli podatkiem od czynności cywilnoprawnych) w związku z pełnieniem funkcji urzędowej. Głównym i jedynym podatkiem, który faktycznie ich dotyczy w tym zakresie, jest PIT.

Czy sędziowie płacą mniejsze podatki niż obywatele?

Nie. Sędziowie płacą dokładnie te same stawki podatku dochodowego, co inni obywatele – 12% i 32% według skali podatkowej. Jednak pojawiają się różnice w potrąceniach od wynagrodzenia, które prowadzą do nieporozumień.

Sędziowie nie opłacają składek na ubezpieczenie społeczne (ZUS). Wynika to z art. 91 ust. 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych. Ich uposażenie nie podlega składkom emerytalnym, rentowym ani chorobowym. To oznacza, że:

• Nie korzystają z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych (ZUS)
• Są objęci odrębnym systemem zaopatrzenia emerytalnego – tzw. stanem spoczynku

Co jednak z ubezpieczeniem zdrowotnym? Sędziowie płacą składkę zdrowotną (NFZ) – podobnie jak wszyscy pracujący.

Dzięki temu, że wynagrodzenie sędziowskie nie jest pomniejszane o ZUS, netto dostają więcej niż osoba zatrudniona na etacie z identyczną kwotą brutto. Przykład:

Ale nie ma to nic wspólnego z ulgami czy niższym podatkiem. To tylko efekt braku składek na ZUS, a nie preferencyjnego opodatkowania.

Jakie są podatkowe przywileje sędziów (i czy istnieją)?

Prawda jest taka: sędziowie nie mają specjalnych przywilejów podatkowych. Ich sytuacja różni się od reszty obywateli w inny sposób – przez status prawny i odrębny system zaopatrzenia emerytalnego.

Co warto wiedzieć?

• Nie mają prawa do ulgi dla pracujących seniorów – tzw. „zerowy PIT po 60/65 roku życia”. Powód? Ulga ta dotyczy wyłącznie osób podlegających ubezpieczeniom społecznym, a sędziowie są z tego systemu wyłączeni (art. 91 § 9 u.s.p.).
• Nie korzystają z ulgi dla młodych (tzw. PIT-0 dla osób do 26. roku życia)
• Nie mają możliwości skorzystania z ulg podatkowych zależnych od ZUS-u

Z drugiej strony – sędziowie nie odprowadzają składek ZUS, a po przejściu w stan spoczynku otrzymują uposażenie wynoszące 75% ostatniego wynagrodzenia zasadniczego z dodatkiem za wysługę. To coś w rodzaju dożywotniego świadczenia emerytalnego, ale wypłacanego z budżetu państwa, a nie z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Podsumowując: nie ma przywilejów podatkowych, są tylko różnice systemowe, które wynikają z ustrojowej pozycji sędziego, a nie z chęci uprzywilejowania.

Czy sędziowie są zwolnieni z płacenia podatków? Fakty i mity

To najczęściej powtarzany mit: że sędziowie nie płacą podatków. A jak jest naprawdę?

Fakty:

• Sędziowie NIE są zwolnieni z podatku dochodowego (PIT) – płacą go jak każdy obywatel.
• Nie przysługuje im ulga dla seniorów – nawet jeśli osiągną wiek emerytalny i dalej pracują.
• Brak odprowadzania składek ZUS wyklucza ich z ulg opartych na systemie ubezpieczeń społecznych (m.in. „ulga dla pracujących emerytów”).

Mity:

• Mit 1: „Sędziowie nie płacą podatków” – nieprawda. Płacą PIT, nie korzystają z żadnych ulg.
• Mit 2: „Sędziowie mogą korzystać z ulgi dla seniorów, jeśli nie są w stanie spoczynku” – błędne założenie. Kluczowe jest podleganie systemowi ubezpieczeń społecznych, a nie stan aktywności zawodowej.
• Mit 3: „Nie płacą niczego, bo mają własny system” – również fałsz. System stanu spoczynku to forma zaopatrzenia emerytalnego, nie zwolnienie z podatków.

Stanowisko to potwierdził m.in. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w licznych interpretacjach indywidualnych, wskazując jednoznacznie, że sędziowie nie mogą korzystać z ulg przewidzianych w Polskim Ładzie dla pracujących seniorów.

Jak wygląda rozliczenie podatkowe sędziego krok po kroku?

Choć zawód sędziego kojarzy się głównie z orzekaniem w sądzie, to z punktu widzenia fiskusa – to po prostu podatnik. Sędzia, podobnie jak każdy obywatel, musi co roku rozliczyć się z urzędem skarbowym i dopełnić obowiązków wynikających z ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Z tą różnicą, że jego status zawodowy wyklucza korzystanie z pewnych ulg, a cały proces odbywa się pod bacznym okiem opinii publicznej. Sprawdźmy, jak wygląda to krok po kroku.

Czy sędziowie muszą rozliczać się z urzędem skarbowym?

Tak – sędziowie są zobowiązani do złożenia rocznego zeznania podatkowego, dokładnie tak samo jak każdy obywatel, który osiągnął dochód podlegający opodatkowaniu PIT. Nie ma tu żadnych wyjątków ani zwolnień – pełnienie funkcji sędziego nie zwalnia z obowiązku rozliczenia się z fiskusem.

Co więcej, ze względu na szczególną pozycję ustrojową sędziego, nawet drobne uchybienia w rozliczeniach mogą mieć poważniejsze konsekwencje niż w przypadku przeciętnego podatnika.

Czy sędziowie mają obowiązek składania PIT?

Tak, mają. Sędzia otrzymuje wynagrodzenie z sądu, który jako płatnik pobiera zaliczki na podatek dochodowy. Mimo to, sędzia musi samodzielnie złożyć roczne zeznanie podatkowe – najczęściej na formularzu PIT-37.

Formularz ten składa się do urzędu skarbowego właściwego według miejsca zamieszkania sędziego – w terminie do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym. Zeznanie musi uwzględniać:

• uzyskany dochód brutto,
• pobrane zaliczki na podatek,
• ewentualne inne źródła dochodu (jeśli wystąpiły).

Warto podkreślić: nawet jeśli sędzia nie ma innych dochodów niż wynagrodzenie sędziowskie, formularz PIT musi zostać złożony. Brak złożenia zeznania może zostać uznany za wykroczenie skarbowe.

Jak rozliczany jest PIT sędziego?

Proces rozliczania PIT przez sędziego wygląda praktycznie tak samo jak w przypadku każdego zatrudnionego obywatela. Oto jak to wygląda krok po kroku:

1. Pobór zaliczek przez sąd

Zgodnie z ustawą o PIT oraz art. 91 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, sąd jako płatnik pobiera zaliczki na podatek dochodowy z wynagrodzenia sędziego i przekazuje je do urzędu skarbowego. Sędzia nie musi samodzielnie wpłacać zaliczek – są one automatycznie potrącane z wypłacanego uposażenia.

2. PIT-11 od sądu

Do końca lutego każdego roku sąd przekazuje sędziemu formularz PIT-11, w którym wykazuje:

• sumę przychodów (czyli wynagrodzeń sędziowskich brutto),
• pobrane zaliczki na podatek dochodowy,
• koszty uzyskania przychodu (standardowe, zgodnie z przepisami).

3. Samodzielne złożenie PIT-37

Na podstawie otrzymanego PIT-11, sędzia wypełnia i składa PIT-37 do końca kwietnia. Jeśli sędzia korzysta z usługi e-PIT lub Portalu Podatkowego, może zatwierdzić automatycznie przygotowane zeznanie – jednak nadal ponosi pełną odpowiedzialność za jego poprawność.

4. Rozliczenie i ewentualna dopłata lub zwrot

Po złożeniu PIT:

• jeśli pobrane zaliczki pokrywały należny podatek – sędzia nie musi nic dopłacać,
• jeśli wystąpiła nadpłata – urząd dokonuje zwrotu na konto,
• jeśli zabrakło zaliczek – sędzia musi dopłacić różnicę.

Warto tu dodać, że sędziowie nie mają prawa do ulg takich jak „ulga dla seniorów” czy „zerowy PIT”, ponieważ nie podlegają systemowi ubezpieczeń społecznych, co potwierdził m.in. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w wielu interpretacjach indywidualnych (np. interpretacja z 2023 r., nr 0115-KDIT2.4011.597.2022.2.MM).

Co grozi sędziemu za błędne rozliczenie podatku?

Sędzia, mimo funkcji publicznej, jest traktowany przez organy podatkowe tak samo jak każdy inny podatnik – ale odpowiedzialność dyscyplinarna i wizerunkowa może być znacznie poważniejsza.

1. Odpowiedzialność finansowa

W przypadku wykrycia błędu lub zaległości, sędzia musi dopłacić brakujący podatek wraz z odsetkami. Dotyczy to również sytuacji, gdy zaliczki zostały błędnie obliczone z winy podatnika (np. z powodu nieprawidłowego oświadczenia).

2. Odpowiedzialność karna skarbowa

Sędzia może zostać pociągnięty do odpowiedzialności na podstawie Kodeksu karnego skarbowego – jeśli np. świadomie zataił dochód, zaniżył podstawę opodatkowania lub złożył fałszywe oświadczenie.

Sankcje obejmują:

• grzywnę,
• zakaz pełnienia funkcji publicznych (w wyjątkowych przypadkach),
• a w skrajnych sytuacjach – nawet karę pozbawienia wolności.

3. Odpowiedzialność dyscyplinarna

Zgodnie z art. 107 § 1 i 2 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, sędzia może ponieść konsekwencje dyscyplinarne za działania naruszające godność urzędu. Błędy w rozliczeniu podatku mogą zostać uznane za:

• rażące niedbalstwo,
• brak dbałości o przestrzeganie prawa,
• utratę zaufania do urzędu.

Możliwe kary to:

• upomnienie,
• nagana,
• obniżenie wynagrodzenia do 50% na okres do 2 lat,
• wydalenie z zawodu w skrajnych przypadkach.

4. Sankcje administracyjne i podatkowe

Jeśli urząd skarbowy uzna, że sędzia niezgodnie z prawem zaniżył należny podatek, może nałożyć sankcyjne zobowiązanie podatkowe – nawet w wysokości 20%, 30% lub 100% zaniżonej kwoty.

Składki i ubezpieczenia społeczne sędziów

Status zawodowy sędziego jest szczególny – wynika bezpośrednio z Konstytucji RP i szeregu ustaw, w tym przede wszystkim z ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych. Ma to konkretne przełożenie nie tylko na sposób pełnienia funkcji czy wysokość uposażenia, ale także na sposób objęcia sędziego systemem ubezpieczeń. I tutaj zaczyna się różnica, która często budzi wątpliwości: czy sędzia płaci ZUS? A może w ogóle nie płaci żadnych składek? Sprawdźmy, jak to wygląda naprawdę – bez mitów i uproszczeń.

Jakie składki płaci sędzia?

Choć wiele osób zakłada, że sędziowie są zupełnie „odcięci” od systemu składek, prawda jest nieco bardziej złożona. Sędziowie nie płacą składek na ubezpieczenia społeczne, ale opłacają składkę zdrowotną (NFZ) – dokładnie tak samo jak inni pracownicy sektora publicznego.

Z wynagrodzenia sędziego potrącana jest więc jedna składka:

• składka na ubezpieczenie zdrowotne (NFZ) – odprowadzana do Narodowego Funduszu Zdrowia.

To właśnie dzięki niej sędzia zachowuje dostęp do publicznej opieki zdrowotnej – lekarzy rodzinnych, specjalistów, szpitali itp., tak jak każdy obywatel.

Przykład: Jeśli sędzia otrzymuje uposażenie w wysokości 20 000 zł brutto, to – po potrąceniu 9% składki zdrowotnej – zostaje mu ok. 18 200 zł przed opodatkowaniem PIT. To ważne: składka zdrowotna nie obniża podstawy opodatkowania.

Jakich składek nie płacą sędziowie?

Tu wchodzimy w kluczową różnicę między sędziami a pracownikami objętymi powszechnym systemem ubezpieczeń. Zgodnie z art. 91 § 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, sędziowie są całkowicie wyłączeni z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Co to oznacza w praktyce?

Sędziowie nie płacą składek na:

• ubezpieczenie emerytalne (ZUS),
• ubezpieczenie rentowe,
• ubezpieczenie chorobowe,
• ubezpieczenie wypadkowe,
• Fundusz Pracy,
• Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP).

Oznacza to, że wynagrodzenie sędziowskie nie jest obciążone tą częścią potrąceń, która w przypadku pracowników etatowych wynosi nawet kilkanaście procent brutto. Różnica netto w porównaniu do osób zatrudnionych na umowę o pracę może sięgać nawet 1000–1500 zł przy tej samej kwocie brutto.

Czy sędzia płaci ZUS i NFZ?

Odpowiedź brzmi: ZUS – nie, NFZ – tak.

✅ Co sędzia płaci?

• NFZ (składka zdrowotna) – potrącana z uposażenia, niezależnie od wysokości dochodu, zgodnie z zasadami obowiązującymi wszystkich pracujących.

❌ Czego sędzia nie płaci?

• ZUS – nie opłaca żadnych składek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Oznacza to, że nie gromadzi kapitału emerytalnego w ZUS, nie nabywa uprawnień rentowych ani chorobowych w systemie powszechnym.

Co ciekawe, po zakończeniu służby (np. po przejściu w stan spoczynku), okres pracy jako sędziego może – w niektórych przypadkach – zostać uznany za okres ubezpieczenia społecznego, o ile nastąpi przekazanie składek do ZUS. Jest to jednak wyjątek, a nie reguła i dotyczy głównie sytuacji utraty urzędu lub rezygnacji z funkcji.

Ubezpieczenie społeczne a status zawodowy sędziego

Dlaczego sędziowie są wyłączeni z powszechnego systemu ubezpieczeń? Wynika to z ich szczególnego statusu ustrojowego, który zakłada pełną niezależność zawodową, osobistą i finansową. System oparty na ustroju sądów powszechnych zakłada, że sędzia nie podlega ZUS-owi, ponieważ korzysta z odrębnego systemu zabezpieczenia społecznego, który opiera się na dwóch filarach:

1. Stałe wynagrodzenie niezależne od składek i wpływów budżetowych ZUS
2. Uposażenie w stanie spoczynku – czyli forma świadczenia przypominająca emeryturę, ale wypłacana bezpośrednio z budżetu państwa, w wysokości 75% ostatniego wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatku za wysługę lat.

Co ważne:

• Stan spoczynku nie jest tożsamy z emeryturą ZUS.
• Nie zależy od „uzbieranego” kapitału, tylko od statusu sędziego i długości służby.
• Świadczenie wypłacane jest niezależnie od wieku, o ile spełnione są przesłanki ustawowe.

Dodatkowo – w przypadku utraty urzędu (np. na skutek orzeczenia dyscyplinarnego), ustawodawca przewidział mechanizm przekazania składek do ZUS – co pozwala sędziemu na włączenie okresu służby do powszechnego systemu ubezpieczeń (art. 180 ust. 1 u.s.p.).

Czy sędzia korzysta z ulg podatkowych niedostępnych dla innych?

W debacie publicznej nie brakuje głosów sugerujących, że sędziowie mają jakieś ukryte przywileje podatkowe, z których przeciętny obywatel nie może skorzystać. Tymczasem rzeczywistość jest zupełnie odwrotna. Sędziowie nie tylko nie korzystają z ulg niedostępnych dla innych, ale wręcz są wykluczeni z niektórych popularnych preferencji, właśnie z powodu swojego statusu zawodowego. Jak to wygląda w praktyce?

Ulgi i zwolnienia w kontekście statusu społecznego sędziego

Na pierwszy rzut oka wszystko wygląda normalnie: sędzia otrzymuje wynagrodzenie, które podlega opodatkowaniu PIT, tak jak u każdego innego obywatela. Problem zaczyna się tam, gdzie prawo zaczyna różnicować sytuację podatników ze względu na objęcie (lub nieobjęcie) systemem ubezpieczeń społecznych.

Przykład? Ulga dla pracujących seniorów – popularne zwolnienie z PIT wprowadzone przez Polski Ład, opisane w art. 21 ust. 1 pkt 154 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Umożliwia osobom po osiągnięciu wieku emerytalnego (60 lat kobiety, 65 lat mężczyźni) i niepobierającym świadczeń emerytalnych, zwolnienie z podatku dochodowego do kwoty 85 528 zł rocznie.

Sędziowie, mimo że mogą spełniać wszystkie te warunki, są z tej ulgi z automatu wyłączeni. Dlaczego? Ponieważ kluczowym kryterium jej zastosowania jest podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, a – zgodnie z art. 91 § 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych – sędziowie nie podlegają powszechnemu systemowi ubezpieczeń społecznych. Ich wynagrodzenie nie jest obciążone składkami ZUS, co eliminuje ich z kręgu osób uprawnionych do tej preferencji.

To stanowisko nie jest kontrowersyjne – zostało potwierdzone w wielu interpretacjach podatkowych oraz wyrokach sądów administracyjnych. Naczelny Sąd Administracyjny jednoznacznie orzekł, że brak podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym oznacza brak prawa do ulgi, nawet jeśli sędzia formalnie spełnia wszystkie inne przesłanki.

Wnioski:

• Sędziowie nie korzystają z ulgi dla pracujących seniorów, mimo że często osiągają wiek emerytalny i kontynuują pracę.
• Wyłączenie wynika z przepisów ustrojowych, a nie z decyzji samego podatnika.
• Organy podatkowe oraz Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej wielokrotnie wskazywali, że ulga nie przysługuje osobom, które nie są ubezpieczone w systemie ZUS.

Porównanie ulg sędziego i przeciętnego obywatela

Dla jasności – oto jak wygląda porównanie możliwości korzystania z ulg podatkowych pomiędzy sędzią a zwykłym pracownikiem:

Jak widać, sędziowie nie są wykluczeni z wszystkich ulg, ale te najbardziej korzystne – jak ulga dla seniorów czy młodych – są poza ich zasięgiem właśnie ze względu na brak podlegania ubezpieczeniom społecznym. To bezpośredni efekt ich szczególnego statusu ustrojowego.

Zgodnie z interpretacjami podatkowymi (np. interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 2023 r., nr 0113-KDIPT2-2.4011.847.2022.3.SŻ), prawo do ulgi przysługuje tylko tym, którzy spełniają wszystkie warunki ustawowe, a nie tylko część z nich. I w tym właśnie leży problem sędziów – formalnie nie spełniają jednego z warunków, mimo że są aktywni zawodowo.

Jakie są różnice w opodatkowaniu sędziów i innych zawodów publicznych?

Choć mogłoby się wydawać, że wszystkie zawody publiczne są traktowane jednakowo pod względem podatków i składek, w rzeczywistości sędziowie funkcjonują w zupełnie odrębnym systemie – zwłaszcza jeśli porównać ich z nauczycielami, urzędnikami czy nawet lekarzami. Wszystko wynika z ustrojowego statusu sędziów, który determinuje nie tylko ich wynagrodzenie i obowiązki, ale także sposób opodatkowania oraz objęcia (lub wyłączenia) z systemu ubezpieczeń społecznych.

Opodatkowanie sędziów na tle innych zawodów zaufania publicznego

Sędziowie, prokuratorzy, lekarze, nauczyciele, adwokaci – to wszystko zawody zaufania publicznego, ale ich sytuacja podatkowa potrafi się diametralnie różnić. Przyjrzyjmy się najpierw sędziom, bo to właśnie ich pozycja jest najbardziej wyjątkowa.

Sędzia

• Podatek dochodowy (PIT) – opłacany według zasad ogólnych, na podstawie ustawy o PIT (12% i 32%). Brak jakichkolwiek preferencji podatkowych.
• Składki ZUS – nie są odprowadzane. Zgodnie z art. 91 § 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, sędziowie są wyłączeni z systemu ubezpieczeń społecznych.
• Składka zdrowotna – tak, płacona na ogólnych zasadach.
• System emerytalny – sędziowie nie przechodzą na emeryturę z ZUS, lecz otrzymują uposażenie w stanie spoczynku w wysokości 75% ostatniego wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat.
• Ulgi podatkowe – brak dostępu do części ulg, np. do tzw. ulgi dla pracujących seniorów (Polski Ład).

To wyłączenie ma konsekwencje finansowe i prawne – sędzia z jednej strony nie finansuje systemu ZUS, z drugiej nie korzysta z części preferencji podatkowych, dostępnych dla osób, które do ZUS-u się dokładają.

Sędzia a urzędnik, nauczyciel i prokurator – porównanie systemów podatkowych

Dla lepszego zrozumienia różnic między zawodami, zobaczmy wszystko w przejrzystej tabeli:

Sędzia vs. prokurator

Między tymi grupami różnice są minimalne. Zarówno sędziowie, jak i prokuratorzy:

• nie płacą składek ZUS,
• płacą składkę zdrowotną,
• po zakończeniu służby otrzymują uposażenie w stanie spoczynku,
• są wykluczeni z niektórych ulg, np. ulgi dla seniorów, ponieważ nie podlegają ubezpieczeniom społecznym.

Wynagrodzenia obu grup są też ustalane na podobnych zasadach – w oparciu o mnożniki przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Choć bywały polityczne próby ich rozdzielenia, praktyka nadal utrzymuje wysoki stopień podobieństwa.

Sędzia vs. urzędnik i nauczyciel

Tu różnic jest znacznie więcej:

• Urzędnicy i nauczyciele płacą pełny pakiet składek ZUS, co obniża ich wynagrodzenie netto przy tej samej kwocie brutto.
• Mają pełen dostęp do systemu ulg podatkowych, w tym do najgłośniejszej – ulgi dla pracujących seniorów, której nie mogą zastosować ani sędziowie, ani prokuratorzy.
• Po zakończeniu pracy otrzymują emeryturę z ZUS, a nie uposażenie zaopatrzeniowe.

Przykład netto:

Przy brutto 15 000 zł:

• Nauczyciel netto: ok. 10 500 zł (po ZUS i NFZ)
• Sędzia netto: ok. 11 800 zł (brak ZUS, tylko NFZ + PIT)

Zatem na rękę sędzia dostaje więcej – ale nie oznacza to, że płaci mniej podatku, tylko że nie odprowadza składek społecznych. To różnica systemowa, nie przywilej podatkowy.

Czy sędziowie w stanie spoczynku płacą podatki?

Przejście sędziego w stan spoczynku nie oznacza końca jego obowiązków wobec fiskusa. Choć status zawodowy ulega zmianie, a uposażenie zastępuje wynagrodzenie zasadnicze, to z punktu widzenia podatkowego nadal mamy do czynienia z dochodem podlegającym opodatkowaniu PIT. Różnice pojawiają się natomiast w kwestii składek i dostępnych ulg, bo – podobnie jak w czasie czynnej służby – sędziowie pozostają poza systemem ubezpieczeń społecznych. Sprawdźmy szczegóły.

Opodatkowanie świadczeń emerytalnych sędziów

Sędziowie po zakończeniu kariery nie otrzymują typowej emerytury z ZUS, lecz specjalne świadczenie – uposażenie w stanie spoczynku. Reguluje to m.in. ustawa – Prawo o ustroju sądów powszechnych (art. 100 i następne), zgodnie z którą:

• uposażenie w stanie spoczynku wynosi 75% ostatniego wynagrodzenia zasadniczego sędziego powiększonego o dodatek za wysługę lat,
• wypłacane jest dożywotnio, z budżetu państwa, bez względu na wiek czy opłacane wcześniej składki,
• nie jest emeryturą w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, lecz elementem odrębnego systemu zaopatrzeniowego sędziów.

I najważniejsze: to świadczenie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT) – dokładnie tak samo jak emerytura z ZUS czy wynagrodzenie za pracę.

Zasady opodatkowania uposażenia sędziego w stanie spoczynku:

• zaliczki na podatek dochodowy pobiera sąd lub właściwy urząd (pełniący funkcję płatnika),
• świadczenie kwalifikowane jest jako przychód ze stosunku służbowego – zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o PIT,
• sędziowie zachowują prawo do kosztów uzyskania przychodu,
• obowiązuje ich standardowa kwota wolna od podatku (30 000 zł rocznie),
• stosuje się te same progi podatkowe: 12% do 120 000 zł i 32% powyżej tej kwoty.

Przykład: Sędzia w stanie spoczynku, który rocznie otrzymuje 150 000 zł brutto, zapłaci:

• 12% PIT od 120 000 zł,
• 32% PIT od pozostałych 30 000 zł,
• pomniejszony o koszty uzyskania przychodu i kwotę wolną.

Składki i podatki po zakończeniu czynnej służby

Różnice między sędzią w stanie spoczynku a emerytem ZUS-owskim są wyraźne – zwłaszcza w kontekście składek.

Składki społeczne

• Nie są odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe).
• Wynika to z faktu, że sędzia nigdy nie był objęty systemem ZUS, a świadczenie, które otrzymuje, nie pochodzi z funduszu emerytalnego, tylko bezpośrednio z budżetu państwa.

Składka zdrowotna (NFZ)

• Tak, obowiązuje. Od uposażenia w stanie spoczynku potrącana jest składka na ubezpieczenie zdrowotne, zgodnie z zasadami ogólnymi.
• To właśnie dzięki tej składce sędzia zachowuje prawo do bezpłatnego korzystania z publicznej opieki zdrowotnej.

Ulgi podatkowe

• Sędziowie w stanie spoczynku nie mogą korzystać z ulgi dla pracujących seniorów (art. 21 ust. 1 pkt 154 ustawy o PIT).
• Powód jest ten sam, co w czasie czynnej służby: brak podlegania ubezpieczeniom społecznym w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
• Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej oraz sądy administracyjne potwierdzają, że ulga przysługuje wyłącznie osobom ubezpieczonym – a sędziowie, zarówno czynni, jak i w stanie spoczynku, tego warunku nie spełniają.

Obowiązki podatkowe sędziego – co mówią przepisy?

Choć sędzia jest przedstawicielem władzy sądowniczej, nie oznacza to, że funkcjonuje poza systemem podatkowym. Wręcz przeciwnie – obowiązki podatkowe sędziów są precyzyjnie określone w przepisach krajowych, a ich przestrzeganie nadzorują te same organy, które czuwają nad rozliczeniami każdego obywatela. Sprawdźmy, co dokładnie wynika z prawa i jakie obowiązki spoczywają na sędziach w zakresie podatków.

Podstawy prawne opodatkowania sędziów

Opodatkowanie sędziów w Polsce opiera się na kilku kluczowych aktach prawnych, które wspólnie regulują ich status podatkowy:

1. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT) – Dz.U. z 2023 r., poz. 1771

• Art. 12 ust. 1 – przychody sędziów są klasyfikowane jako dochody ze stosunku służbowego, co oznacza, że podlegają opodatkowaniu na zasadach ogólnych.
• Art. 31 i art. 32 – wskazują, że sąd jako płatnik pobiera zaliczki na podatek dochodowy i przekazuje je do właściwego urzędu skarbowego.

2. Ustawa – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2024 r., poz. 1525)

• Art. 91 § 1 – jednoznacznie stwierdza, że od wynagrodzeń sędziów nie odprowadza się składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe).
• Artykuł ten ma wpływ na brak możliwości skorzystania przez sędziów z niektórych ulg podatkowych – m.in. ulgi dla pracujących seniorów.

3. Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2023 r., poz. 2383)

• Reguluje ogólne zasady postępowania podatkowego, w tym obowiązki podatnika (czyli sędziego) oraz kompetencje organów skarbowych w zakresie kontroli, egzekucji i interpretacji prawa.

W efekcie: sędziowie są podatnikami podatku PIT na takich samych zasadach jak inni obywatele. Nie mają żadnych szczególnych przywilejów w zakresie stawek, podstaw opodatkowania ani rozliczeń.

Krajowe regulacje dotyczące rozliczeń sędziów

Na co dzień sędziowie nie muszą samodzielnie obliczać i wpłacać zaliczek na podatek – robi to za nich sąd, który pełni funkcję płatnika. Ale obowiązki podatkowe nie kończą się na miesięcznych zaliczkach.

Kluczowe zasady rozliczania podatków przez sędziów:

• Płatnik (sąd) – pobiera zaliczki na PIT i przekazuje je do urzędu skarbowego zgodnie z art. 31 ustawy o PIT.
• Roczne zeznanie podatkowe – sędzia otrzymuje PIT-11 i na jego podstawie składa PIT-37 do końca kwietnia każdego roku.
• Brak składek ZUS – przy jednoczesnym poborze składki zdrowotnej NFZ z wynagrodzenia.
• Brak prawa do ulgi dla seniorów – potwierdzony przez wyrok NSA z 17 lipca 2024 r., sygn. II FSK 445/24.
• Działalność gospodarcza – jeśli sędzia prowadzi firmę (np. doradza po godzinach w zakresie prawnym), rozlicza się w tym zakresie jak każdy przedsiębiorca – sąd nie jest płatnikiem w tej części przychodu.

Warto zaznaczyć, że przychody z innych źródeł (np. publikacje, wykłady, opinie prawne) mogą być kwalifikowane jako dochody z działalności wykonywanej osobiście (art. 13 ust. 2 ustawy o PIT), i tu również obowiązują koszty uzyskania przychodu w wysokości 20%.

Nadzór nad przestrzeganiem obowiązków podatkowych przez sędziów

Mimo szczególnego statusu zawodowego, sędzia jako podatnik podlega tym samym procedurom kontrolnym, co każdy obywatel. Nie ma żadnych immunitetów podatkowych.

Organy odpowiedzialne za nadzór:

• Naczelnicy urzędów skarbowych – mogą przeprowadzać kontrole podatkowe i egzekucję zobowiązań wynikających z nieprawidłowego rozliczenia podatku.
• Dyrektorzy izb administracji skarbowej (KAS) – wydają interpretacje indywidualne i koordynują działania kontrolne w przypadku nietypowych sytuacji.

W razie nieprawidłowości:

• Sędzia może zostać ukarany finansowo, jeśli np. zatai dochody lub złoży nierzetelne oświadczenie.
• Spory podatkowe są rozpatrywane przez sądy administracyjne – WSA i NSA, tak samo jak w przypadku innych podatników.
• W razie rażącego naruszenia obowiązków podatkowych, sędzia może ponieść odpowiedzialność dyscyplinarną – niezależnie od grzywien, odsetek czy sankcji karno-skarbowych.

Przykład: Jeśli sędzia otrzymuje dodatkowe wynagrodzenie z wykładów, a nie uwzględni tego w PIT, może zostać pociągnięty do odpowiedzialności – podatkowej, dyscyplinarnej, a nawet karnej (w przypadku fałszywego zeznania lub zatajenia dochodów).

Podsumowanie – czy sędziowie naprawdę płacą podatki jak zwykli obywatele?

To pytanie wraca jak bumerang przy każdej dyskusji o uprzywilejowanych grupach zawodowych. W końcu sędzia to funkcjonariusz publiczny, a więc ktoś, kto – zdawałoby się – powinien dawać przykład obywatelskiego posłuszeństwa także w sprawach fiskalnych. Ale czy rzeczywiście płaci podatki tak samo jak zwykły Kowalski? Rzućmy okiem na twarde dane i przepisy – i wyciągnijmy własne wnioski.

Podobieństwa i różnice w obowiązkach podatkowych

Z jednej strony – jest normalnie. Z drugiej – nie do końca.

Co łączy sędziów z resztą podatników?

• PIT – tu nie ma wyjątków. Sędziowie płacą podatek dochodowy od osób fizycznych według tych samych stawek co wszyscy: 12% i 32% przy przekroczeniu progu 120 000 zł rocznie.
• Zaliczki i roczne zeznania – sąd jako płatnik pobiera zaliczki na PIT, a sędzia co roku składa PIT-37 lub PIT-36, jak każdy inny obywatel.
• Informacje PIT-11 – sędzia dostaje takie samo podsumowanie jak pracownik etatowy i rozlicza się na tych samych zasadach.

A teraz to, co różni sędziego od „zwykłego podatnika”:

• Brak składek ZUS – sędzia nie płaci składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe), co odróżnia go od np. nauczyciela czy urzędnika.
• Składka zdrowotna (NFZ) – jak najbardziej jest, ale bez możliwości jej odliczenia (tak jak w przypadku wielu innych zawodów po Polskim Ładzie).
• Brak ulgi dla pracujących seniorów – mimo że wielu sędziów osiąga wiek emerytalny i nadal orzeka, nie mogą skorzystać z tej ulgi, bo nie podlegają ubezpieczeniom społecznym – warunek formalny nie jest spełniony.
• Uposażenie w stanie spoczynku – zamiast emerytury z ZUS, sędzia otrzymuje świadczenie w wysokości 75% ostatniego wynagrodzenia zasadniczego. Świadczenie to jest opodatkowane, ale nadal nie obciążone składkami ZUS.

Czy system jest sprawiedliwy? Ocena z punktu widzenia podatnika

Tutaj sprawy się komplikują. Bo z jednej strony sędziowie nie mają żadnych preferencji w stawkach podatkowych – płacą tak samo, nie mają specjalnych ulg ani zwolnień z PIT. Z drugiej – realnie „na rękę” dostają więcej niż etatowcy zarabiający tyle samo brutto. Skąd ta różnica?

• Nie płacą składek ZUS – więc więcej z brutto zostaje w kieszeni.
• Mają odrębny system zaopatrzenia, który nie obciąża ich bieżącego wynagrodzenia.
• Nie korzystają z ulg, ale też nie finansują powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych, który daje dostęp do przywilejów – stąd wykluczenie z ulgi dla seniorów.

Z punktu widzenia przeciętnego podatnika, można odnieść wrażenie, że system nie jest całkiem równy. I faktycznie – to nie kwestia stawek PIT, ale konstrukcji całego systemu zabezpieczenia społecznego. Wynika to jednak z odrębności ustrojowej sędziów – a nie z intencji ustawodawcy, by dać im specjalne przywileje podatkowe.

Wnioski końcowe

• Czy sędziowie płacą podatki? Tak – takie same jak inni.
• Czy mają przywileje podatkowe? Nie – raczej odwrotnie.
• Czy system jest równy? Zależy, z której strony spojrzeć.

Sędziowie płacą PIT, składają deklaracje, są kontrolowani przez urzędy skarbowe i mogą ponosić odpowiedzialność karno-skarbową i dyscyplinarną. Nie są poza systemem – ale ich system jest inny. Wynika to z konstytucyjnej zasady niezależności władzy sądowniczej i specjalnych rozwiązań, które mają tę niezależność chronić.

Jeśli ktoś szuka „specjalnych podatkowych przywilejów” – nie znajdzie ich w przepisach dla sędziów. Ale jeśli spojrzeć na wynik netto – różnice już się pojawiają.

Dlatego odpowiedź na pytanie, czy sędziowie płacą podatki jak zwykli obywatele, brzmi: formalnie tak – praktycznie nieco inaczej. A czy to sprawiedliwe? To już temat na inną debatę – może nie tylko podatkową, ale i ustrojową.

Polecamy również artykuł: Jak zostać sędzią w Polsce: Przewodnik Krok po Kroku